REPORTAGE 75 JAAR ANWB-WEGENWACHTMOTOREN

Het is 1946 als de ANWB-wegenwachten de weg op gaan met hun Harley-Davidsons Liberator. Het zelfgemaakte zijspan – gemaakt van een op een Stockholms autokerkhof gevonden partij plaatstaal van truckfabrikant Scania – is tot de rand toe gevuld met gereedschap. De rol van de ANWB-motorfietsen verandert continu, maar 75 jaar later is die nog altijd belangrijk.
|Tekst en foto’s: Onno ‘Berserk’ Wieringa/archief ANWB|

Knalgeel
Haagse en Haarlemse fietsclubs richten in 1883 de Nederlandsche Vélocipèdisten-Bond op, een naam die twee jaar later verandert in Algemene Nederlandsche Wielrijders-Bond. Toch pakken we voor dit verhaal de draad pas 63 jaar later op, omdat dan de motoren hun opwachting maken bij ‘de Bond’. De Wegenwacht koopt in 1946 namelijk een aantal gebruikte Harley-Davidson-motorfietsen van het Canadese leger. Motor en span worden knalgeel gespoten, een kleur die de ANWB leent van de Britse Automobile Association (AA). Voor de militair aandoende kleding geldt hetzelfde.

Voor de ANWB begint het dus met Harley-Davidsons: eerst de 750WLC en daarna de 1.200cc-zijkleppers. Van zowel de 750 als de 1200 is, voor zover ons bekend, nog maar één exemplaar overgebleven. De 1200 behoorde ooit toe aan Martin Smits, die het zijspan ongerestaureerd kocht. “Hij was van een boer en had als kippenhok dienstgedaan”, vertelt hij. “Hij was een origineel wegenwachtspan, maar door alle kippenstront behoorlijk verrot. Hoekstra Motoren reviseerde het motorblok, maar ik heb zelf verder alles aan de motor gedaan”, vertelt Smits.

Leo Kerkhoff, een maatje van Smits en van beroep plaatwerker, restaureert het zijspan. Het plaatwerk van de bak is dusdanig verroest dat het onbruikbaar is. Kerkhoff vervangt het door een bak van iets grotere afmetingen. Daardoor is de 750-bak beter in proportie ten opzichte van de grotere Harley-Davidson 1200. “Er is enorm veel werk en tijd in de bak gaan zitten, zegt Kerkhoff. “Het zijspan is iets groter dan de WL-bak, zodat alles in verhouding iets groter is gemaakt”, legt hij uit. Smits heeft zelf al een enorme hoeveelheid oud gereedschap. “Dat konden we mooi gebruiken om de bak in te richten”, zegt hij daarover. Regelmatig is de prachtige ANWB-combinatie te zien op evenementen, zoals op het Nationaal Veteraan Treffen in Woerden. De inmiddels 82-jarige Smits heeft de Harley-Davidson UL1200 onlangs met pijn in het hart verkocht. Door een slechte schouder kan hij helaas niet meer zo goed rijden.

Bezemwagen
Willem van Vliet weet op zijn beurt alles over de WLC750-ANWB-combinatie. “Op 5 december 1977 opent minister Westerterp van Verkeer en Waterstaat in Assen het laatste Wegenwacht-station nieuwe stijl. Bouwbedrijf Dura heeft al deze stations gebouwd en schenkt de ANWB als dank een Harley-Davidson 750 Liberator, het model waarmee het in 1946 allemaal begon.”

In de werkplaats in Voorschoten wordt de legermotor omgetoverd tot een echte Wegenwacht-Harley-Davidson. Hij krijgt net zo’n Hollandia-zijspan als al zijn voorgangers. In 1978 krijgt Van Vliet een baan bij de ANWB en daar werkt hij in 2021 nog steeds. Als inbouwspecialist op Ypenburg verzorgt hij ook het onderhoud aan de historische voertuigen. Gekleed in een origineel Wegenwacht-uniform neemt hij de klassiekers mee naar evenementen en toerritten. Hij doet dan vaak dienst als bezemwagen. “Ik doe onder meer het onderhoud aan de museumvoertuigen”, vertelt Van Vliet. “Dat was namelijk al mijn hobby. Ik heb diverse oude motorfietsen, waaronder een oude Harley Liberator. Ik doe ook de opbouw van de motorfietsen voor de ANWB. Dat begon in de jaren tachtig met de BMW R80, waarvan sommige ook een aanhanger hadden. Later volgde de BMW K75, een heel goede wegenwachtmotor. De BMW K1100 kwam daarna en daarna de Honda Pan-European. De Suzuki V Strom 650 volgde en nu hebben we de elektrische Zero en de BMW GS.”

Goed geheugen
De hypermoderne Zero waarop wegenwacht Jeroen Ammerlaan anno 2021 rijdt, vormt een mooi contrast met de beide klassieke Harleys. “Ik ben 47 jaar en werk bijna twintig jaar bij de Wegenwacht”, vertelt Ammerlaan. Ik zit sinds vijf jaar op de wegenwachtmotor, meestal de elektrische Zero. Mensen kijken vaak verbaasd als ik aankom op de motor, want ze verwachten een bestelbus. Als je de pech dan verhelpt, zijn ze blij verrast. Het mooiste van het werken op de motor is dat je met weinig spullen toch het klusje probeert te klaren.”

Ammerlaan neemt ons voor een uitgebreide rondleiding mee naar de Tech-afdeling. We zien hoe de ANWB-auto’s worden ingericht en kunstig met alle logo’s worden beplakt. Verderop wordt een Zero-motorfiets aangepast aan de behoeften van de Wegenwacht. “De uitvoering qua materialen en opbouw is standaard, maar we hebben wel zelf inspraak hoe we alles inrichten”, aldus Ammerlaan. Even later krijgt hij een oproep en snel laat hij nog even zien hoe het infoscherm op zijn motor werkt. “Dit is de oproep die verschijnt. Als ik dan klik, komen gelijk het adres van het pechgeval, informatie over het voertuig zoals kenteken en kleur en – heel handig – ook direct de snelste route in beeld.”

Wat een vooruitgang. Lachend kijken we nog even naar het oude, vertrouwde dashboard van de zijkleppers: slechts één teller en twee controlelampjes. Een ouderwetse kaart en vooral een goed geheugen van de wegenwacht wat de straten in zijn stad betreft, zorgden er toentertijd voor dat de wegenwacht het gestrande voertuig vond.

Opgezogen sjaal
In de afgelopen 75 jaar heeft de motorfiets een grote rol gespeeld bij ‘de Bond’. Onder de wegenwachten zijn veel motorrijders, zoals René Bakker. Als hij niet werkt, rijdt hij motor of knutselt hij aan één van zijn projecten. Naast een Suzuki Hayabusa heeft hij ook een Harley-Davidson FXR en diverse offroadmotoren. Hij sluit zich regelmatig aan bij de onofficiële club van motorrijdende wegenwachten, die meerdere toertochten per jaar hebben met bestemming Eifel of Ardennen. “Hallo, ik ben René van de ANWB”, introduceert Bakker zichzelf jolig. “Vanaf mijn prille jeugd ben ik opgegroeid met brommers en later motoren. Mijn vader repareerde vroeger in de keuken zijn motoren. Later deed ik hetzelfde. Ik bouwde zelfs een chopper in mijn slaapkamer. Ik werk al bijna twintig jaar bij de ANWB-wegenwacht. Aan motoren sleutelen en repareren, blijft gaaf om te doen.”

Bakker somt veel voorkomende problemen bij motoren op. Het zijn zeer regelmatig de schakelaar van de zijstandaard, accu’s, lekke banden en de brandstofpomp. Toch heeft hij ook opmerkelijker verhalen. “Twee bloedmooie Kawasaki’s van een man en zijn vrouw stonden aan de kant. Bij de man hield de motor enorm in. Na een snelle blik vond ik een sjaal in de inlaat bij de accubak onder de buddyseat. De man zei: ‘Die was ik al weken kwijt, hoe wist je dat zo snel?’ Ik had allang gehoord dat de motor geen lucht kreeg. Man weer blij, motor weer gezond en sjaal weer terecht.”

Bakker schotelt er ons nog eentje voor. “Ik kwam bij een man met een afgeslagen motor. Ik vroeg hem wat hij had getankt . Hij antwoordde AdBlue. Daarop zei ik dat hij een probleem had. ‘Maar dat tank ik altijd. Zelfs mijn auto’s rijden op AdBlue’, verklaarde de man stellig. Toen ik hem vertelde dat het echt niet kon, was de man zeer verbaasd en begon hij verhit zijn mobiel te controleren. Hij geloofde er allemaal niets van. Even later kwam hij met een rood hoofd teruggelopen. ‘U heeft gelijk, het moet Blue One zijn.’ De motor bleek helaas stuk en ging op de ANWB-transportwagen.”

Oefenen op klaverblad
Ruud Bussmann-Valkman is de drijvende kracht achter de ANWB-toerclub. Hij werkt al dertig jaar als wegenwacht. De helft daarvan zat hij in de zomermaanden op de motor. “Het is heerlijk om hobby en werk te combineren”, zegt hij. “Je helpt mensen weer op weg en kunt gelijk ook motorrijden, hoe mooi is dat? Het werken op de motor is wel even anders dan in de auto. Even een auto aanslepen als de startmotor kapot is, kun je wel vergeten. In dat geval zijn er altijd wel mensen in de buurt die even willen helpen met een duwtje.”

Ook Bussmann-Valkman merkt dat hij met de motor veel meer bekijks trekt dan met de auto. “Je krijgt ook bijna elke keer de vraag of je de auto wel kunt maken. Mensen zijn snel in de veronderstelling dat je niets bij je hebt. Als de zijkoffers opengaan, zie je de verwonderde blikken van wat we er allemaal in hebben weten te krijgen. Daardoor zijn onze motoren wel behoorlijk zwaarder dan normale motoren. Dat dat tijdens het rijden niet echt een probleem hoeft te zijn, hebben motorrijders in de buurt ondervonden. Ik gebruik het klaverblad bij Apeldoorn regelmatig als oefenplek en motorrijders zijn vaak verbaasd als ik ze voorbij rij op zo’n afgeladen wegenwachtmotor.”

Privé rijdt Bussmann-Valkman sinds 1983 motor op de openbare weg en op circuits. Toen hij bij de Wegenwacht kwam, bleken er behoorlijk wat motorrijders bij de organisatie te zitten. “Er werden diverse toerritten door het land of naar de Eifel, Harz en Vogezen georganiseerd. Helaas verwaterde dit. In 2015 heb ik de handschoen opgepakt en sindsdien organiseer ik elk jaar een ANWB-driedaagse. Het eerste jaar waren we met 28 personen. In 2020 ging het door corona helaas niet door, maar de groep is ondertussen al wel uitgegroeid tot 75 personen. Het mooie is dat je elkaar onder heel andere omstandigheden nog beter leert kennen, wat de saamhorigheid vergroot. Overdag mooie routes rijden en ‘s avonds bij een hapje en een drankje sterke verhalen vertellen.”

Slechte grap
Het klinkt als het begin van een slechte grap, maar ook wegenwachten krijgen wel eens pech. Bij de gezamenlijke toertochten stort het hele collectief zich op het pechgeval, al wordt een enkele keer hulp ingeroepen via de alarmcentrale. Bussmann-Valkman herinnert zich de motor van een collega die het na een sanitaire stop ineens vertikte. “Na een hoop gezoek met beperkte middelen hebben we toch maar gebeld”, zegt hij. “Toen de hulptroepen ter plekke waren, constateerden die dat het mogelijk het alarmsysteem was. Direct ging er bij de collega een lichtje branden. Hij keek rond en zag het probleem. Verstopt tussen de bomen stond een zendmast die het signaal van de startonderbreker verstoorde. Na het verplaatsen van de motor deed hij het weer.”

Dat werkgever ANWB het toerinitiatief steunt en serieus neemt, blijkt uit de aanwezigheid van een bezemwagen. Een collega in een Transporter-bus met aanhanger rijdt achter de stoet aan. De Wegenwacht neemt zijn slogan ‘Hebben wij u ooit laten staan?’ ook binnen eigen gelederen heel serieus.